Bir guruh malakali jarrohlar oddiy tilda bulloz emfizema haqida gapirib beradilar. Bulloz emfizema — bu surunkali o‘pka kasalligini bir ko‘rinishi bo‘lib, alveol devorlari yemirilishi natijasida o‘pkada yirik havo to‘plamlari (bullalar) hosil bo‘ladi (o‘lchami 1 sm va undan katta). Oddiy qilib aytganda, o‘pka to‘qimasi “eritiladi”, o‘rniga havoga to‘la bo‘shliqlar paydo bo‘ladi. Ushbu bullalar normal ishlamaydi: ular kislorod va karbonat angidrid almashinuviga qatnashmaydi va sog‘lom o‘pka qismini bosib, nafas olishni qiyinlashtiradi. Bullalar hajmi qancha katta bo‘lsa, o‘pka tashqariga “chiqib” boradi, qolgan to‘qima cho‘zilib, funksiyasini yo‘qotadi.
Bulloz emfizema simptomlari va xavfi
Bulloz emfizema ko‘pincha chekadiganlar yoki irsiy omillar tufayli rivojlanadi. Dastlab muammolar sezilmasligi mumkin: kichik bullalar doim ham simptom bermaydi.
Lekin bullalar o‘sishi bilan quyidagi shikoyatlar paydo bo‘ladi. Asosiy simptomlar quyidagilar:
- Nafas qisishi va nafas olishda qiyinchilik. Jismoniy zo‘riqishda yoki hatto tinch holatda ham “o‘pkam to‘liq ishlamayapti” degan his paydo bo‘ladi.
- Ko‘krakda og‘riq yoki bosim. Ko‘pchilik bemorlar ko‘krak qafasining bir tomonida to‘lish yoki og‘irlik hissini sezadi.
- Tez charchash. Kislorod yetishmasligi sababli tez charchoq va holsizlik yuzaga keladi.
- Ba’zida — surunkali yo‘tal va oz miqdorda balg‘am.
Agar bullalar juda kattalashsa (masalan, ko‘krak qafasining bir tomonining katta qismini egallasa), bu sog‘lom o‘pka to‘qimasini bosib, nafas qisishini kuchaytiradi. KT suratida bunday katta bulla qorong‘i bo‘shliq sifatida ko‘rinadi, u atrofdagi o‘pkani siqadi.
Klinik tadqiqotlarga ko‘ra, ko‘pchilik to‘satdan yuzaga kelgan o‘pka kollapsiga aynan yorilgan bullalar sabab bo‘ladi. Yorilish paytida ko‘krakda to‘satdan kuchli og‘riq va darhol nafas qisishi seziladi — bu holat jiddiy va zudlik bilan yordam zarur (quyida pnevmotoraks haqidagi maqolani qarang). Shu sababli bulloz emfizemani o‘z vaqtida davolash va mutaxassis nazoratida bo‘lish juda muhim.
Bulloz emfizemani aniqlash
Bulloz emfizemani aniqlash uchun ko‘krak qafasi rentgenografiyasi va kompyuter tomografiyasi (KT) ishlatiladi. Oddiy rentgende katta bullalar ko‘rinadi — ular yorqin soha, o‘pka tuzilmasi yo‘q joy sifatida aks etadi.
Ba’zida o‘pka funksiyasi (spirometriya) ham tekshiriladi.
Muhim: bullalarni boshqa o‘zgarishlardan to‘g‘ri ajratish kerak. Masalan, bulla pnevmotoraksga o‘xshab ko‘rinishi mumkin, shu sababli ba’zan nafas olish/chiqarishdan keyin nazorat suratlar yoki KT qilinadi. Qiyin hollarda bronxoskopiya yoki qon tahlili talab etiladi, lekin ko‘pincha faqat KT yetarli bo‘ladi.
Bulloz emfizemani davolash va operatsiya ko‘rsatmalari
Bulloz emfizema davolash — kompleks, har qanday XOBL kabi. Birinchi navbatda chekishni to‘xtatish va inhalyatsion dori vositalari (bronx kengaytiruvchi va yallig‘lanishga qarshi) tavsiya qilinadi. Ushbu chora-tadbirlar holatni uzoq muddat barqarorlashtirishi mumkin. Agar qonda kislorod yetishmasa, kislorod terapiyasi buyuriladi.
Biroq, katta bullalarda ko‘pincha jarrohlik aralashuvi zarur bo‘ladi. Operatsiya bullani olib tashlash — bullektomiya deb ataladi.
Bullektomiya ko‘rsatmalari quyidagilar:
- Katta bullalar sababli nafas qisishi va o‘pka funksiyasining pasayishi. Odatda bulla ko‘krak qafasining bir tomonining 30–50% dan ortig‘ini egallaydi, atrof to‘qima esa hali hayotiy hisoblanadi.
- Katta bullalar o‘pka va yurakni bosadi, holat keskin yomonlashadi.
- Qayta-qayta pnevmotorakslar yoki qonga balg‘am (gemoptizis) bulloz emfizema bilan bog‘liq bo‘lsa.
Bullektomiya vaqtida jarroh ko‘krakda kesma yoki torakoskop (VATS) yordamida bullani ochib olib tashlaydi, so‘ng o‘pka yaxlitligini tiklaydi. O‘pka to‘qimasi qirralari ko‘pincha tikiladi (kapitonaj), bu bo‘shliqlar qayta paydo bo‘lishining oldini oladi. Suratda (operatsiya fotosi) katta bullalar olib tashlangandan so‘ng sog‘lom to‘qima bo‘shliqni to‘ldirayotganini ko‘rish mumkin.
Operatsiyadan keyin bemorlarning aksariyatida nafas olish ancha yengillashadi: o‘pka ortiqcha cho‘zilishi kamayadi va yangi yorilishlar xavfi pasayadi. To‘g‘ri bajarilgan bullektomiya natijasi ijobiy bo‘ladi, ayniqsa bemor chekishdan voz kechsa.
Xulosa:
Bulloz emfizema — og‘ir kasallik, lekin o‘z vaqtida aniqlash va davolash (zarurat bo‘lsa, operatsiya) hayot sifatini saqlab qoladi. Agar XOBL va chekish fonida nafas qisishi yoki ko‘krak og‘rig‘i paydo bo‘lsa, shifokorga murojaat qilish zarur. Zamonaviy davolash usullari yaxshi natija beradi va operatsiyadan keyin ko‘pchilik bemorlar nafas olishda ancha yengillik sezadi.